waarheid en mening

in deze tijden van « fake news », populisme, social media, lijkt alles tot opinie te zijn verworden, de waarheid bestaat niet meer. En het moet juist lukken, we zijn allemaal op zoek naar zekerheden, verankering. Niets is nog zeker. We missen houvast.

It’s philosophy, stupid!

Dit houvast probeer ik te vinden in wat ik heb onthouden van mijn lessen filosofie, meer dan veertig jaar geleden. Ik denk dan aan wat ik gemakshalve “de zin van het zijn” zal noemen, of de rede. De grote meesters hebben ons geleerd om empirisme te overstijgen: neen, onze eigen ervaring is niet universeel, het leidt ons al te vaak vaak om de tuin. Als je zelfs je gevoelens moet wantrouwen, wat dan? De filosofen hebben ons het pad naar de wetenschap getoond, als een manier om kennis te vergaren en het “zijn” dichter bij ons te brengen.

Ratio en wetenschap, dus. Geven ze overal de juiste antwoorden? Neen, natuurlijk niet, wetenschap kan misleiden, kan ook niet alles beantwoorden, verre van. Er zijn zoveel dingen die we niet weten, evenveel zaken die we aanvoelen zonder ze te kunnen bewijzen. Alleen biedt wetenschap iets onvervangbaar: processen om zo dicht mogelijk bij de waarheid te komen. Als ik word geconfronteerd met theorieën of waarheden die niet of onvoldoende werden getoetst door wetenschappelijke studies, komt bij mij scepsis op. Ik acht het voor mogelijk dat de mensen of de instanties die deze theorieën verspreiden vooral niet willen dat wetenschap hun beweringen onderdoor halen. Dus: wetenschap bewijst niet alles, maar een gebrek aan wetenschap is wel een teken aan de wand.

Bemoeienissen

Ik geef hieronder voorbeelden van theorieën die ik wel of niet geloof.

  • 97% van de experten zijn het eens, klimaatopwarming wordt sterk beïnvloed door menselijke activiteit. Ik geloof ze, ze staven hun beweringen met statistieken, studies,… Betekent het dat alles wat tegenstanders zeggen totaal fout is? Misschien niet, er zijn zeker halve waarheden die (opzettelijk?) verkeerd worden geïnterpreteerd (bv dat we in een natuurlijke opwarmingsfase zitten en dat de bijdrage van de mens daarin beperkt is – lees dat we er toch niets kunnen aan doen: mogelijk bevinden we ons inderdaad in een natuurlijke opwarmingsfase, maar die verklaart niet waarom we de laatste 50 jaren zo drastische veranderingen meemaken, dit kan alleen door menselijke activiteiten worden verklaard).
  • alternatieve geneeskunde is vaak gebaseerd op empirisme en op willekeur: ik zal ze uit principe wantrouwen, ook als iemand mij zegt “voor mij werkt het”. Vaak is het placebo-effect voldoende om enig effect aan te tonen. Zo zijn er wetenschappelijke studies die aantonen dat bv homeopathie evengoed werkt als een placebo en dat homeopathische middelen geen werkende stoffen bevatten. Dit betekent niet dat ik een blind vertrouwen heb in de traditionele geneeskunde, neen, natuurlijk niet. De greep van farmareuzen op de medische wereld is op zijn minst dubieus, wat trouwens veelal door charlatans wordt gebruikt om hun eigen alternatieven te legitimeren.
  • religies stoelen op geloof, gemakkelijk, er valt niet tegen te argumenteren. Voor mij allemaal larie. Zijn alle gelovigen dan idioten? Natuurlijk niet, de mens is niet alleen ratio, we zijn steeds op zoek naar antwoorden, naar steun. Als het antwoord zich niet aandient, dan komen de irrationele gedachten op, die leiden tot “geloven wat men wilt geloven”. Kwestie van geen vraag onbeantwoord te laten. Het gevaar schuilt erin dat, als ratio afwezig is, fanatisme de kop kan opsteken. Ik ben ervan overtuigd dat geloof extremisme in de hand werkt.
  • steeds meer politici communiceren met hun aanhang met ongefundeerde argumenten, basale emoties, simplistische slogans, pseudowetenschap. Aiaiai !!! En toch ga ik naar de stembus, lees en luister ik naar opinies. In een oceaan aan informatie, probeer ik mijn weg te vinden: factcheck…

Overschouwen tot in detail

Mijn ideaal: de arendsblik. Overschouwen tot in detail. Afstand houden maar steeds dichtbij zijn, los maar betrokken. Steeds het zekere in vraag stellen, zien wat verkeerd is, echtheid omarmen. Illusie, zonder twijfel, maar het proberen waard. Tenminste de houding van de arend aannemen: afstand en nabijheid.

Ons mens-zijn is in de weg. We willen de hoogtes bereiken, de wolken aanraken, maar kunnen niet vliegen en hebben zelfs hoogtevrees. Hoe combineer je dat? Je beperking herkennen, ze stap voor stap proberen te overstijgen, de betrachting hebben om steeds de HST te nemen maar tegelijk aanvaarden dan men soms op het perron belandt. Gemakkelijk is anders.

Geen lachertje

Mijn hang naar het hoogste heeft mij vaak parten gespeeld. Ik ben niet altijd de aangenaamste gesprekspartner, ik laat mij soms te veel gaan, word opgefokt en wek ergernis bij anderen. Achteraf heb ik spijt. Ik weet het, op mijn leeftijd, ik zou cooler moeten zijn. Helaas…

Tot slot zal ik Jean Gabin parafraseren, “je sais que je ne sais pas, mais ça, au moins, je le sais”. Ik weet dat ik niet weet, maar dat weet ik tenminste.